ماموریت گردان موسی ابن جعفر در عملیات والفجر ۸

عملیات والفجر۸

عملیات والفجر ۸:

پیروزی‌های جمهوری اسلامی با فتح خرمشهر به اوج خود رسید، غرب به منظور فراهم آوردن شرایط مناسب در تحمیل صلح و سازش به جمهوری اسلامی، تلاش اصلی را معطوف بر حفظ صدام کرد. بدین ترتیب از یک سو پافشاری و تصمیم قطعی غرب مبنی بر حفظ صدام و از سوی دیگر، عزم راسخ جمهوری اسلامی جهت حصول به اهداف حقه خود در جنگ و تسلیم نشدن در برابر فشارهای همه جانبه استکبار، به نوعی، حالت نه جنگ، نه صلح را میان طرفین حاکم کرد. در واقع حفظ صدام و بازداشتن ایران از پافشاری روی آرمان‌های خود، برقراری موازنه قوا بود. از این رو افزایش و تقویت توانایی‌های تکنولوژی عراق به ویژه نیروی هوایی، در دستور کار استکبار قرار گرفت و به دنبال آن دشمن سعی کرد فضا را به طور مطلق در اختیار بگیرد تا شاید به این وسیله به لحاظ ضعف‌های متعددی که داشت، صحنه جنگ را از میدان رزم زمینی به آسمان، دریا و شهرها بکشاند.

گذشته از استراتژی غرب و حمایت‌های همه جانبه علمی و نظیر از رژیم عراق، رژیم بعثی نیز تمامی توان خود را در جهت پشتیبانی و پاسخ گویی به نیازهای جنگ قرار داد.

اجتناب از جنگ در زمین مسطح – پس از عملیات‌های والفجر مقدماتی و والفجر ۱۰ – و در پی آن ابتکار عملیات در هورالهویزه طی دو عملیات بزرگ خیبر و بدر – به خصوص خیبر – موجب انفعال رژیم عراق و ایجاد نگرانی در میان حامیان منطقه ای و بین المللی او گردید، و متقابلاً جمهوری اسلامی ایران که ابتکار عمل و برتری سیاسی و نظامی را همچنان در دست داشت، زمینه عملیات بعدی را با استفاده از تجربه عملیات در هور فراهم نمود.

در این میان، عاملی که مجوب شد طراحان نظامی در انتخاب منطقه بعدی برای عملیات دقت بیشتری به عمل آورند، این بود که هیچ یک از عملیات‌های انجام شده پس از فتح خرمشهر دارای نتایجی نبود که قادر باشد برتری تعیین کننده ای را نصیب ایران کند. از این رو، لازم بود حرکت جدیدی در صحنه جنگ انجام شود که با آنچه از اول جنگ تا آن زمان به وقوع پیوسته بود، متفاوت باشد و فرماندهان نظامی عراق نیزاز پیش بینی آن ناتوان باشند. این حرکت، عبور از رودخانه عریضی همچون اروند و تسخیر منطقه مهم شبه جزیره فاو بود.

اهداف عملیات

به لحاظ موقعیت جغرافیایی شمال خلیج فارس و منطقه فاو، عملیات والفجر ۸ از اهداف سیاسی – نظامی ویژه ای برخوردار بود که مهم‌ترین آن‌ها عبارت بودند از:

تصرف شهر فاو و تاسیسات بندری آن.
هم مرزی با کویت.
تهدید بندر ام القصر.
انهدام و یا تصرف سکوهای پرتاب موشک.
تأمین خورموسی و تردد کشتی‌ها به بندر امام خمینی.
تسلط بر اروندرود.
انسداد راه ورود عراق به خلیج فارس.

ویژگی‌های منطقه فاو

منطقه فاو علاوه بر ارزش سیاسی – نظامی، به لحاظ فراهم سازی امکان حضور مقتدرانه ایران در خاک عراق و موقعیت جغرافیایی و طبیعی، دارای ارزش استراتژیک نیز بود و هم چنین معضلات ناشی از عدم تأمین مناطق عملیاتی پیشین و مقابله با فشارهای دشمن پس از تصرف منطقه را هم مرتفع می‌کرد، زیرا با تلاقی بودن سواحل رودخانه اروند درهر دو سو و نیز وجود عارضه کارخانه نمک، عملاً بیشتر زمین منطقه را برای دشمن غیر قابل استفاده کرده بود و این مساله کارایی زرهی ارتش عراق را کاهش می‌داد. همچنین احاطه آب از سه قسمت موجب شده بود، پدافند در برابر دشمن تنها در یک سمت انجام شود و آسیب پذیری از جناحین را کاهش دهد.

علاوه بر این‌ها، کوتاه بودن عقبه نیروهای خودی، پوشش مناسب منطقه برای پدافند هوایی، تسلط آتش بر روی خطوط و عقبه دشمن، امکان رعایت اصل غافلگیری، محدود بودن زمین و عمق قابل دسترس، از جمله عواملی بودند که بر میزان امیدواری‌ها نسبت به کسب پیروزی می‌افزود. اما در عین حال با توجه به ویژگی‌های خاص منطقه، مساله عبور از رودخانه و پشتیبانی عملیات، احداث پل، تردد قایق‌ها به ساحل دشمن و پهلو گرفتن آن‌ها در ساحل رودخانه‌ها، هر کدام به عنوان موانعی بودند که برداشتن آن‌ها از سر راه به سادگی امکان پذیر نبود. به همین دلیل در طرح ریزی عملیات، تدابیر ویژه ای برای رفع آن‌ها اتخاذ شد.

منطقه عملیات

از آن جایی که زمین منطقه در میان آب محصور است، تحت تأثیر جذر و مد آب خلیج فارس و رطوبت دائم حاصل از آن می‌باشد. به همین دلیل، قسمت عمده ای از زمین منطقه باتلاقی، نمک زار و سست می‌باشد.

ارتفاع آب رود اروند، که از دریا تأثیر می‌پذیرد، در عمیق‌ترین قسمت رودخانه به ۲۵ متر می‌رسد. در ساحل رودخانه پوششی از چولان (بوته‌های بلند) و نی وجود دارد. ارتفاع چولان ها حداکثر ۵/۱ متر و ارتفاع نی‌ها ۳ تا ۴ متر می‌باشد؛ به گونه ای که انسان به راحتی می‌تواند در میان آن مخفی شود.

هم چنین نخلستان بزرگی در ساحل خودی و دشمن، که عمق آن بین ۲ تا ۵ کیلومتر متغیر است، وجود دارد که زمین اطراف آن اغلب سست است.

استعداد دشمن

منطقه عملیاتی در حوزه استحفاظی سپاه هفتم عراق قرار داشت. منطقه مسئولیت این سپاه از ابوالخصیب تا رأس البیشه و قرارگاه تاکتیکی آن در ابوالخصیب بود و طول خط پدافندی اروند رود را با دو لشکر ۱۵ و ۲۶ پیاده و یگان‌هایی از نیروی دریایی پوشانده بود.

لشکر ۱۵ پیاده با یگان‌های زیر از ابوالخصیب تا جنوب سیبه – مقابل پالایشگاه آبادان – گسترش داشت:

تیپ‌های ۸، ۱۰۴، ۴۰۱، ۴۳۶ و ۴۳۹ پیاده.
دوگردان کماندویی.
پنج گردان تانک و نفربر.
پنج گردان جیش الشعبی.
گردان‌های ۱۵ و ۲۰ توپخانه.

لشکر ۲۶ پیاده نیز با یگان‌های زیر از جنوب زیادیه تا رأس البیشه مستقر بود:

تیپ‌های ۱۰۷، ۱۱۳، ۱۱۰ و ۱۱۱ پیاده.
تیپ ۴۴۰ و ۴۴۱ پیاده ساحلی.
ناو تیپ‌های ۷ و ۷۲ دریایی.
گردان ۲۲ دفاع الواجبات.
دو گردان کماندو.
دوگردان تانک و نفربر.
چهار گردان جیش الشعبی.
گردان‌های ۲۲، ۹۴، ۷۹، ۳۳ و ۶۳۲ توپخانه.

با شروع عملیات، لشکرهای زیر نیز وارد منطقه شدند:

۱۰، ۱۲، ۶، ۳ زرهی.
۲، ۱۱، ۴، ۸، ۷، ۱۷، ۱۹ و ۱۸ پیاده.
۵ و ۱ مکانیزه.
دفاع ساحلی.
گارد ریاست جمهوری.

در مجموع، یگان‌هایی که قبل و حین عملیات والفجر ۸ در منطقه فاو حضور یافتند، برحسب تیپ و یا گردان مستقل به قرار ذیل می‌باشد:

الف – پیاده:

تیپ‌های ۴۱۴، ۲۹، ۷۰۲، ۷۰۴، ۴۴۲، ۵۰۲، ۱۱۱، ۱۱۰، ۱۰۴، ۴۷، ۵۰۱، ۴۱۹، ۴۸، ۳۹، ۲۲، ۲۳، ۲، ۶۰۲، ۶۰۳، ۷۰۳، ۹۶، ۹۵، ۱۰۸، ۴۲۱، ۴۲۴و ۵

ب – پیاده ساحلی:

تیپ‌های ۴۴۰، ۴۴۱ و ۴۴۳.

ج – زرهی:

تیپ‌های ۳۰، ۱۶، ۳۴، ۴۲، ۲۶ و گردان‌های تانک ۱۷ تموز، الرافدین، ذوالنورین و گردان ۴۳ از لشکر ۵.

د – مکانیزه:

تیپ‌های ۲۵، ۲۰، ۱۵، ۸ و ۲۴.

هـ – نیروی مخصوص:

تیپ‌های ۶۵، ۶۶ و ۶۸.

و – گارد ریاست جمهوری:

تیپ ۱ مکانیزه:

۲ کماندو
۳ نیروی مخصوص
۴ مکانیزه
۱۰ زرهی
یک گردان کماندویی

ز – کماندو:

تیپ‌های کماندویی سپاه‌های ۳، ۴، ۶ و ۷.
تیپ ۷۳ از لشکر ۱۷.
گردان حطین.
گردان ۵ از لشکر ۲۶.
گردان کماندویی لشکر ۱۵.

ح – جیش الشعبی:

شش قاطع جیش الشعبی تحت امر لشکر ۲۶.

قوای خودی

قرارگاه خاتم الانبیاء صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم هدایت و اجرای عملیات را با دو قرارگاه عملیاتی کربلا و نوح بر عهده داشت. یگان‌های تحت امر این قرارگاه‌ها نیز به ترتیب زیر بودند:

قرارگاه کربلا (محور شمالی) هدایت نیروهای زیر را بر عهده داشت:

لشکر ۲۷ محمد رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم.
لشکر ۲۵ کربلا.
لشکر ۷ ولی عصر (عج).
لشکر ۳۱ عاشورا.
لشکر ۵ نصر.
لشکر ۸ نجف اشرف.
لشکر ۱۴ امام حسین علیه‌السلام.
لشکر ۱۷ علی ابن ابی طالب علیه‌السلام.
تیپ مستقل ۳۲ انصارالحسین علیه‌السلام.
تیپ مستقل ۱۵ امام حسن علیه‌السلام.
تیپ مستقل ۴۴ قمر بنی هاشم علیه‌السلام.

قرارگاه نوح:

لشکر ۱۹ فجر.
تیپ مستقل ۳۳ المهدی (عج).
۱۶ گردان از توپخانه

هم چنین، چهار قرارگاه فرعی با مأموریت‌های جداگانه به شرح ذیل تشکیل شدند:

۱- قرارگاه یونس ۱: تحت امر قرارگاه نوح بود با ناو تیپ کوثر مأموریت تصرف اسکله العمیه را بر عهده داشت.

۲- قرارگاه یونس ۲: قرارگاه عملیاتی نیروی دریایی ارتش و تحت امر قرارگاه خاتم الانبیاء بود و مأموریت تصرف اسکله الکبر را بر عهده داشت.

۳- قرارگاه رعد: قرارگاه عملیاتی نیروی هوایی ارتش بود و مأموریت پشتیبانی هوایی و پدافند هوایی را بر عهده داشت.

۴- قرارگاه شهید سلیمان خاطر: قرارگاه عملیاتی هوانیروز بود با مأموریت تشکیل تیم آتش، تخلیه مجروح و هلی برد نیرو.

ضمناً قرارگاه قدس نیز به سه تیپ ۲۱ امام رضا علیه‌السلام، ۱۰ سیدالشهدا و ۱۸ الغدیر مأموریت تک پشتیبانی در محور بوارین را بر عهده داشت.

طرح عملیات

در طراحی مانور عملیات، دو عامل به طور قابل ملاحظه ای مؤثر بودند:

۱. تجارب عملیات بدر.

۲. پیچیدگی‌ها و ویژگی‌های خاص عملیات والفجر ۸.

اگر سپاه پاسداران تجربه گران بهای دو عملیات خیبر و بدر در هورالهویزه را به همراه نداشت، قطعاً طراحی عملیات والفجر ۸ با مشکل روبه رو می‌شد.

در طراحی مانور این عملیات چند مساله حائز اهمیت بود که عبارت‌اند از:

آگاهی از چگونگی و حالت‌های خاص آب اروند در نوبت‌های خاص هفته، ساعت، شب و روز و… .
عملیات عبور غواص‌ها از رودخانه.
عملیات شکستن خط و پاکسازی سرپل به دست آمده.
مرحله بندی عملیات.
توسعه در عمق.
و…

نسبت به درک حالت‌های مختلف آب اروند رود، ماه‌ها کار صورت گرفت و با جمع بندی اطلاعات موجود در تاریخچه این رودخانه و نیز شرایط جوی منطقه خسروآباد و فاو طی بیست ساله گذشته که از اداره هواشناسی گرفته شد، هیچ گونه مشکلی به نظر نمی‌رسید.

در مورد عملیات عبور غواص‌ها از رودخانه آموزش و تمرین‌های زیادی انجام شد. این اقدام برگرفته از تجربه عملیات بدر بود. این عملیات، اوج خطرپذیری نیروهای انقلاب را به نمایش گذاشت. در این باره، یکی از نگرانی‌های اصلی، تأثیر جریان آب بر حرکت غواص‌ها و دور شدن آن‌ها از هدف خاص واگذار شده به آن‌ها بود.

مرحله بندی عملیات، پی بردن به نحوه عبور از رودخانه، چگونگی شکستن خط و گرفتن سرپل و چگونگی هوشیاری دشمن قطعاً نیازمند حضور در غرب اروند و شناخت بیشتری از واکنش‌های دشمن بود. با توجه به عکس، نقشه و اطلاعات به دست آمده از زمین، چهار مرحله برای عملیات مشخص گردید:

۱- عبور از رودخانه و شکستن خط و پاکسازی سرپل به دست آمده.

۲- تصرف شهر فاو، رسیدن به خورعبدالله و استقرار در منطقه مثلثی شکل شمال شهر. هم چنین، استقرار در پایگاه ۲ موشکی در شمال غربی شهر.

۳- پیشروی تا ابتدای کارخانه نمک و تشکیل خط دفاعی به موازات این منطقه از ساحل تا خورعبدالله.

۴- رسیدن به زمین انتهای کارخانه نمک و کانال انتهای کارخانه واقع در جاده‌ام القصر تا ساحل رودخانه.

مأموریت مرحله ۱ به عهده لشکرهای ۷ ولی عصر، ۵ نصر، ۴۱ ثارالله، ۳۱ عاشورا، ۲۵ کربلا، ۱۴ امام حسین علیه‌السلام و تیپ‌های ۴۴ قمر بنی هاشم و ۳۳ المهدی بود.

در مرحله دوم، لشکرهای ۲۷ محمد رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم، ۱۷ علی ابن ابی طالبعلیه‌السلام و در مرحله سوم لشکرهای ۸ نجف و ۳۱ عاشورا برای تحقق طرح مانور لحاظ شدند. در مرحله چهارم نیز همه یگان‌ها برای انجام عملیات مدنظر بودند.

در خصوص توسعه در عمق باید متذکر شد در عملیات‌های بزرگی که پس از فتح خرمشهر انجام شد، همواره میان عمق بخشیدن به عملیات وتوان موجود از یک سو، و هماهنگی پیشروی با پشتیبانی عملیات از لحاظ مهندسی و … از سوی دیگر، تعارض وجود داشت. در این عملیات توسعه در عمق و استمرار عملیات مورد توجه بود.

شرح عملیات

سرانجام پس از حل معضلات اساسی عملیات و تکمیل طرح مانور و تأمین پشتیبانی‌های مورد نظر و سازماندهی قرارگاه‌ها و یگان‌ها، دستور انجام عملیات در ساعت ۲۲:۱۰ تاریخ ۲۰/۱۱/۱۳۶۴، توسط فرمانده کل سپاه با قرائت رمز عملیات به این شرح، صادر شد:

بسم الله ارحمن الرحیم. لا حول و لا قوه الا بالله العلی العظیم. قاتلو هم حتی لا تکون فتنه. یا فاطمهالزهرا، یا فاطمهالزهرا، یا فاطمهالزهرا.

یگان‌های نیروی زمینی سپاه با پشتیبانی آتش طرح ریزی شده، تهاجم خود را در محورهای مورد نظر آغاز و مبادرت به شکستن خط کردند.

گسترش وضعیت و تأمین هدف‌های عملیات در همان شب اول چنان غیر منتظره بود که نیروهای پشتیبان که می‌بایستی برای تأمین مراحل بعدی عملیات در صبح یا شب دوم عملیات به کار گرفته می‌شدند، در ساعت ۱۲ همان شب وارد منطقه شدند. پس از پاکسازی خط اول، در ادامه کار دو مساله عمده در پیش روی رزمندگان قرار داشت:

یکی دور زدن و محاصره شهر و حضور در محور ساحلی واقع در جناح شمالی. حضور در محوریادشده، نقش موثری را در مقابله با پاتک‌های دشمن و نیز تثبیت و تأمین سرپل اولیه داشت لذا دو لشکر پرتوان وقدرتمند سپاه که مأموریت دستیابی به اهداف فوق را داشتند، به منظور پاکسازی والحاق خط اول، تلاش خود را شروع کردند. بدین ترتیب قبل از روشن شدن آزمایش‌های مربوط به هوا و پس از درهم شکستن مقاومت‌های ضعیف دشمن، یگان مأمور جهت تصرف شهر فاو، ابتدا با حضور در مدخل ورودی شهر، به محاصره آن پرداخت.

در جنوب شهر فاو نیز یکی دیگر از یگان‌ها با طی نمودن مسافت زیادی در عمق، به صورتی باورنکردنی خود را به خور عبدالله رساند و شهر فاو از شمال و جنوب به محاصره درآمد.

پاکسازی جنوب شهر فاو و باقی مانده نیروهای پراکنده و غیر منسجم دشمن، که در منطقه به صورت سرگردان حضور داشتند دنبال می‌شد. با حضور پرقدرت نیروها پس از محاصره شهر فاو در محور ساحلی و نیز دستیابی به خور عبدالله در جنوب فاو، پاکسازی عناصر باقی مانده دشمن در رأس البیشه آغاز شد. در نتیجه یگان مأمور به تصرف شهر فاو، پس از رفع موانع موجود و مقابله با مقاومت‌های پراکنده دشمن، توانست با انهدام مقر تیپ ۱۱۱ و به اسارت گرفتن فرمانده آن، شهر فاو را به صورت کامل پاکسازی کند. در نتیجه تا پایان روز اول، رزمندگان اسلام موفق به تصرف شهر فاو و پاکسازی کامل منطقه و حضور در شمال فاو (محور ساحلی) شدند و بدین ترتیب مراحل اول و عملیات انجام پذیرفت.

دشمن در شرایطی که جمهوری اسلامی را فاقد توانایی و قابلیت اجرای عملیات عبور از رودخانه ارزیابی می‌کرد، پس از مواجهه با حضور قدرتمندانه نیروهای اسلام در شهر فاو و بعد از گذشت سه روز از شروع عملیات، به تدریج نسبت به ابعاد عملیات فاو هوشیار شده و لشکر گارد را وارد منطقه کرد. شتاب زدگی و عدم توجیه کامل نسبت به منطقه، موجب گردید که نیروهای لشکر گارد سوار برخودرو و در حال حرکت به سمت منطقه درگیری، در محاصره نیروهای خودی افتاده و به هلاکت برسند. از این زمان بود که نبرد سنگین به مدت ۷۵ روز ادامه پیدا کرد.

فاو از حضور تا تثبیت

حضور نظامی ایران در فاو، نشانگر بی ثباتی حکومت بغداد و ضعف و ناتوانی ارتش عراق بود.

دشمن پس از ناتوانی در باز پس گیری یک باره فاو، شیوه پیشروی لاک پشتی را آغاز کرد تا بلکه بتواند قسمت‌های محدودتری را تصرف کند. و خط تبلیغاتی رسانه‌های جهانی هم در تحرکات نظامی دشمن بی تأثیر نبود، چنانچه نشریه واشنگتن پست طی گزارشی نوشت:

«عراق نمی‌تواند اجازه دهد ایرانی‌ها در این شهر باقی بمانند، زیرا این مساله به احتمال قوی عواقبی تضعیف کننده از نظر روحی و سیاسی در داخل عراق و نیز در کشورهای همسایه خواهد داشت… تصرف شبه جزیره فاو توسط نیروهای ایران و غافلگیری عراقی‌ها، به طوری که هنوز هم موفق به بیرون راندن سربازان ایرانی از منطقه نشده‌اند، بغداد را سخت سرافکنده کرده است.»

رادیو بی بی سی نیز طی تفسیری اظهار داشت:

«ایران به خوبی در زمین از عهده نیروها برآمد و تصرف این همه اراضی عراق، ضربه ای تحقیر آمیز به عراق وارد کرده است.»

مشکلات باز پس گیری فاو برای دشمن

دشمن در انجام پاتک می‌بایست از نیروی زرهی مکانیزه استفاده می‌کرد که با توجه به باتلاقی بودن زمین عمدتاً محدود به جاده می‌شد و این وضعیت با توجه به آتش توپخانه بر روی جاده‌ها و حضور قدرتمند نیروهای ایران در آن جا، امکان مانور را از دشمن می‌گرفت. به علاوه نظر به این که قسمتی از منطقه پوشیده ازنخل است، راه حل دیگر جنگ تن به تن در نخلستان بود. اما نیروهای دشمن توانایی و روحیه مناسب برای این کار را نداشتند.

تلاش‌های دشمن در این فاصله عمدتاً در سه محور خلاصه می‌شود:

۱. ادامه پاتک در برخی از محورها، خصوصاً کارخانه نمک و جاده‌ام القصر.

۲. گسترش عقبه‌ها و احداث جاده و مواضع جدید توپخانه و … .

۳. طراحی استراتژی دفاع متحرک.

دشمن به منظور حل بحران‌های ناشی از فتح فاو و ضایعات وارده به ارتش خود، علی رغم رکود جبهه‌ها و نیز عدم توانایی در عقب راندن نیروهای خودی، مکرراً تبلیغاتی را مبنی بر بازپسگیری منطقه عملیاتی والفجر ۸، انجام می‌داد.

خلاصه گزارش عملیات:

نام عملیات: والفجر ۸ (فاو)

زمان اجرا: ۲۰/۱۱/۱۳۶۴

رمز عملیات: یا فاطمه الزهرا (سلام الله علیها)

مکان اجرا: منطقه عملیاتی اروند – جزیره فاو عراق – جنوبی‌ترین محور جنگ

تلفات دشمن (کشته، اسیر و زخمی): ۵۷۰۰۰

ارگان‌های عمل کننده: رزمندگان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی

اهداف عملیات: در هم شکستن ماشین جنگی عراق، فتح شهر مهم فاو، قطع ارتباط دریایی عراق با خلیج فارس و تهدید شهر بصره عراق

ماموریت گردان موسی ابن جعفر در عملیات والفجر۸

فرمانده گردان: حاج ناصر بابائی

معاونین گردان: – حاج عباس مطلبی – حجت تاج فیروز- شهید عباسعلی سخاوتی –

فرمانده گروهان ها:یاسر، شهید ماشا الله ابراهیمی- مقداد، علی گلبدار- ابوذر،شهیدکریم جهدی